قطار مذاکرات از ریل خارج شد؟

به گزارش صدای بورس از شامگاه دوشنبه که مقامات ایرانی پاسخ خود را نسبت به پیشنهاد اتحادیه اروپا برای احیای برجام به بروکسل ارسال کرده اند، ناظران در انتظار واکنش طرف غربی نسبت بدان هستند. در شرایطی که هنوز مفاد این پاسخ روشن نشده، برخی از منابع از نگاه مثبت اروپا نسبت به موضع تهران خبر داده اند.

لارنس نورمن، گزارشگر وال استریت ژورنال که از نزدیک مذاکرات احیای برجام را پیگیری می کند، با انتشار یاددداشتی با عنوان «ایران دوباره خواستار تضمین آمریکا در مذاکرات توافق هسته ای شد» ادعا کرده بار دیگر مسئله تضمین ها به مانعی بر سر راه توافق مبدل شده است.

بار دیگر بن بست؟
به نظر می رسد درخواست‌های ایران برای تضمین از آمریکابار دیگر امیدها برای احیای توافق هسته‌ای 2015 را با تردید مواجه کرده و واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی مطمئن نیستند که آیا توافق ممکن خواهد شد یا خیر.

تهران روز دوشنبه پاسخی به اتحادیه اروپا -که هماهنگی مذاکرات هسته‌ای را بر عهده دارد- ارسال کرد که در آن مخالفت اساسی با متن پیشنهادی اتحادیه اروپا ابراز نشده بود. با این حال ایران خواهان آن بود که چند مسئله در این توافق گنجانده شود. اتحادیه اروپا زمانی که پایان مذاکرات را اعلام و پیش نویس توافق پیشنهادی خود را ارسال کرد، ادعا کرده بود این پیش‌نویس، «متن نهایی» یک توافق احتمالی خواهد بود.

مرکز اختلاف
تیم مذاکره‌کننده ایران متذکر شده که در قلب پاسخ ایران، تمرکز بر گرفتن تضمین‌هایی است که تهران به دنبال آن است که در صورت خروج ایالات متحده از این توافق -همان طور که یک بار دیگر در دوره ترامپ اقدام به آن کرده- از شرکت‌های غربی سرمایه‌گذاری در ایران محافظت می‌شود.

مضاف بر این، ایران مکانیسم‌هایی را در چارچوب حل و فصل اختلاف ارائه کرده که ممکن است تهران را قادر سازد تا در صورت خروج مجدد واشنگتن از توافق، به سرعت برنامه هسته‌ای خود را بازسازی کند.

سید محمد مرندی، مشاور هیات مذاکره کننده ایران، روز سه شنبه در گفتگو با بنگاه خبرپراکنی بریتانیا (بی بی سی) گفت: «آنچه برای ایران مهم است این است که اگر ایالات متحده به طور ناگهانی دوباره از توافق خارج شود تضمین‌هایی در برابر این مسئله وجود داشته باشد و برای آنها هزینه داشته باشد».

توافق قریب الوقوعی در دسترس نیست
مقامات اروپایی از زمان ارسال پاسخ ایران در دوشنبه شب به این موضوع اشاره کرده اند که موضع ایران احتمالاً ایده سازش باشد، با این حال، آنها مدعی هستند که حل و فصل ماجرا به تهران بستگی دارد.

یک مقام بلندپایه اروپایی روز چهارشنبه به این موضوع اشاره کرد که تهران و واشنگتن می‌خواهند درباره محتوای پیش‌نویس اطمینان حاصل کنند. دو مقام غربی اشاره کردند که هیچ توافق قریب الوقوعی را پیش بینی نمی کنند، اگرچه در روزهای آینده احتمال آن باقی خواهد ماند.

خواست همیشگی تضمین
در حالی که ایران بارها تاکید کرده هیچ گونه برنامه ای برای ساخت سلاح هسته‌ای دنبال نمی‌کند، با این حال برنامه اتمی اش تحت اتهامات غربی وجود داشته است. این در حالی است که برجام مکانیسم نظارتی شدیدی را بر برنامه ایران اعمال می کرد.

موضوع تضمین ها در طول 16 ماه مذاکرات غیرمستقیم بین ایران، ایالات متحده و نشست های مختلف برای تلاش برای احیای توافق هسته ای 2015 بارها مطرح شده است، توافقی که عموم تحریم های بین المللی علیه تهران را در ازای محدودیت های شدید اما غیر دائمی بر روی برنامه هسته ای ایران لغو کرد.

مذاکرات، عمدتاً در وین، به دنبال توافق بر سر مراحلی بود که هر یک از دو کشور ایران و ایالات متحده برای بازگشت به پایبندی به توافق هسته ای باید بردارند. پس از اینکه ایالات متحده در سال 2018 از توافق کنارکشید، ایران اقدامات هسته ای خود را به شدت گسترش داده است.

بازتعریف مفهوم تضمین
در اوایل مذاکرات، ایران به دنبال تضمینی از سوی ایالات متحده بود که -دستکم تا زمانی که تهران به توافق پایبند باشد- به هیچ وجه ممکن یک بار دیگر از آن خارج نشود -تضمینی که مقامات آمریکایی ادعا کردند که به دلیل ساز و کار قانونی داخلی آمریکا قادر به ارائه آن نیستند و تنها برای دوره رئیس جمهوری کنونی تضمین می دهند.

در بهار امسال به نظر می‌رسید ایران تضمین‌های ساده دولت آمریکا را پذیرفته که بر اساس آن دولت بایدن تا زمانی که بر سر کار باشد و ایران به توافق پایبند باشد، به توافق پایبند خواهد ماند. مذاکره‌کنندگان علاوه بر این، فواصل کوتاه‌مدت حیاتی برای شرکت‌های غربی ایجاد کردند تا در صورت خروج واشنگتن از توافق و اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران، حضور خود را در ایران به پایان برسانند. اکنون به نظر می رسد ایران در حال بازتعریف این مفاهیم است.

فرصت بزرگ برای عبور از خط پایان
در ایران طی روزهای گذشته، مجموعه‌ای از جلسات و دیدارها بین مقامات ارشد مذاکره‌کننده و مقامات ارشد در نهادهای اصلی، مجلس و شورای عالی امنیت ملی برگزار شده است.

واکنش ایران به محتوای متنی پیش‌نویس اتحادیه اروپا، واکنش‌های متنوعی را در میان اعضای مختلف به این توافق، که شامل روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان، علاوه بر ایالات متحده و ایران می‌شود، به همراه داشته است.

میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه، که به شدت با هیات مذاکره‌کننده ایران کار کرده، در توییتر اشاره کرد که «فرصت بزرگی برای عبور از خط پایان» وجود دارد و گفت اکنون نوبت انتخاب در واشنگتن است. وی خاطرنشان کرد: «نتیجه نهایی بستگی به واکنش آمریکا به آخرین پیشنهادات منطقی ایران دارد».

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز چهارشنبه از اشاره به نکات اصلی مذاکرات خودداری کرد و گفت: «ما نظرات خود را به طور خصوصی و مستقیم به اتحادیه اروپا اعلام می کنیم»